形而上學是哲學內底一個重要的分支，形而上學所研究的是第一原理／第一因端 （英語: first principles, first cause）佮存在（佇咧；甚物是存在、存在的性質等等）的問題和主題。
Hîng-jî-siōng-ha̍k sī tiat-ha̍k lāi-té tsi̍t-ê tiōng-iàu ê hun-ki. Hîng-jî-siōng-ha̍k sóo gián-kìu--ê sī tē-it guân-lí / tē-it in-tuann (Ing-gí: first principles, first cause) kap tsûn-tsāi (tī-leh; sím-mi̍h sī tsûn-tsāi, tsûn-tsāi ê sìng-tsit tíng-tíng) ê būn-tê hām tsú-tê.
形而上學的語源[]
- 漢字文化圈的語源
- 形而上學是對日語漢字詞形而上學 (keizizyôga)來的，華語嘛是吸收這個日語辭來用（有當時仔簡省做形而上學）， 上起見日本學者是根據易經的繫辭上傳，內底的"形而上者謂之道，形而下者謂之器"這兩句話創出這個新詞來的。
Hîng-jî-siōng-ha̍k ê gí-guân
- Hàn-jī bûn-huà-khuan ê gí-guân
- Hîng-jî-siōng-ha̍k sī tuì Ji̍t-gí Hàn-jī-sû 形而上學 (keizizyôga) lâi--ê, Huâ-gí mā-sī khip-siu tsit-ê Ji̍t-gí-sû lâi īng ( ū-tang-sî-á kán-síng tsò 形而上學 ). Siōng-khí-khiàn Ji̍t-pún ha̍k-tsiá sī kin-kì E̍̍k-king (易經) ê Hê-sû Siōng-tuān (繫辭上傳), lāi-té ê " 形而上者謂之道，形而下者謂之器 " tsit nn̄g kù uē tshòng tshut tsit-ê sin-sû--lâi-ê.
- 一寡西方語言的語源
- 希臘古早的哲學家亞里士多德(Aristotle)有寫一寡冊，攏總號做 φυσικά （physika, 英語寫做Physics），佇較早的版本內底，有另外一寡亞里士多德的著作是予人編佇 φυσικά後面的，遐的冊看起來是佮基本、基礎的哲學問題有底代的，亞里士多德家治共遐的著作號做"第一哲學"，若早期的亞里士多德派的學者是規氣共遐的冊叫做 τὰ μετὰ τὰ φυσικά βιβλια (ta meta ta physika biblia)，意思是"第一physika後壁的冊"，有一個講法講這就是英語metaphisics (德語: Metaphysik, 法語: Métaphysique, 西班牙語: Metafísica)的語源。
- 若照語言學來看，metaphysics就是盤過(meta) 自然科學(physika)，嘛有對同。
- Tsi̍t-kuá se-hong gí-giân ê gí-guân
- Hi-lia̍p kóo-tsá ê tiat-ha̍k-ka Aristotēles ū siá tsi̍t-kuá tsheh, lóng-tsóng hō-tsò φυσικά (physika, Ing-gí siá-tsò Physics). Tī khah-tsá ê pán-pún lāi-té, ū līng-guā tsi̍t-kuá Aristotelēs ê tù-tsok sī hōo lâng pian tī φυσικά āu-bīn--ê, hiah-ê tsheh khuànn--khí-lâi sī kap ki-pún, ki-tshóo ê tiat-ha̍k būn-tê ū tī-tāi--ê. Aristotelēs ka-tī kā hiah-ê tù-tsok hō-tsò "Tē-it tiat-ha̍k". ā tsá-kî ê Aristotelēs-phài ê ha̍k-tsiá sī kui-khì kā hiah-ê tsheh kiò-tsò τὰ μετὰ τὰ φυσικά βιβλια (ta meta ta physika biblia), ì-sù sī "tuè tī physika āu-piah ê tsheh", ū tsi̍t-ê kóng-huat kóng tse tō-sī Ing-gí metaphisics (Tik-gí: Metaphysik, Huat-gí: Métaphysique, Se-pan-gâ-gí: Metafisíca) ê gí-guân.
- ā tsiàu gí-guân-ha̍k lâi khuànn, metaphysics tō-sī puânn-kuè (meta) tsū-jiân kho-ha̍k (physika), mā ū tuì-tâng.
基本紹介[]
形而上學有一部份是咧"對思考來做思考"，形而上學一個蓋主要的主題就是咧研究思考的過程：親像咱是按怎知覺的、咱是按怎理解的、咱是按怎溝通的、咱是按怎做思考的等等。
Ki-pún siāu-kái
Hîng-jî-siōng-ha̍k ū tsi̍t-pō·-hūn sī teh " tuì su-khó lâi tsò su-khó ", hîng-jî-siōng-ha̍k 1-ê kài tsú-iàu ê tsú-tê tō-sī teh gián-kìu su-khó ê kuè-tîng: tshin-tshīunn lán sī án-tsuánn tì-kak--ê, lán sī án-tsuánn lí-kái--ê, lán sī án-tsuánn kau-thong--ê, lán sī án-tsuánn tsò su-khó--ê tíng-tíng.
形而上學的主題定定真抽像，咱嘛通講形而上學關心的，就是"咱人按怎處理一寡抽像的代誌"。
Hîng-jî-siōng-ha̍k ê tsú-tê tiānn-tiānn tsin thiu-siōng, lán mā thang kóng hîng-jî-siōng-ha̍k kuan-sim--ê, tō-sī " lán lâng án-tsuánn tshú-lí tsit-kuá thiu-siōng ê tāi-tsì ".
普通講起來形而上學上重要的問題是本體論的問題，研究存在／佇咧、實體等等的代誌。
Phóo-thong kóng--khí-lâi hîng-jî-siōng-ha̍k siōng-tiōng-iàu ê būn-tê sī pún-thé-lūn ê būn-tê, gián-kìu tsûn-tsāi / tī-leh, si̍t-thé tíng-tíng ê tāi-tsì.
現此時形而上(學)這個詞捷捷予一般人妄用，四常聽着的定定是佮神秘主義等等的代誌較有關係，顛倒和形而上學佮本體論較無底代，雖然這款用法和第一原理或是存在的本質無關係，毋過一般遮的用法嘛會佮形而上學的假定有牽涉著。
Hiān-tshú-sî hîng-jî-siōng(-ha̍k) tsit-ê sû tsia̍p-tsia̍p hō· it-puann lâng bōng-iōng, sù-siông thiann-tio̍h--ê tiānn-tiānn sī kap sîn-pì-tsú-gī tíng-tíng ê tāi-tsì khah ū kuan-hē, tian-tò hām hîng-jî-siōng-ha̍k kap pún-thé-lūn khah bô tī-tāi. Sui-jiân tsit-khuán iōng-huat hām tē-it guân-lí hi̍k-sī tsûn-tsāi ê pún-tsit bô kuan-hē, m̄-koh it-puann tsiah-ê iōng-huat mā ē kap hîng-jî-siōng-ha̍k ê ká-tīng ū kan-sia̍p-tio̍h.
- 這篇文章是對河佬百科(Holopedia)的："Hêng-jî-siōng-ha̍k"改來的，原本文章的作者請看伊的編輯歷史。