Tì-sik kán-tan kóng tō sī lán ē-tàng lī-iōng lán tuì bóo tsi̍t hāng mi̍h-kiānn ê liáu-kái khì tsò tsi̍t-kuá tāi-tsì. Tsiah-ê mi̍h-kiānn huān-sè sī sū-si̍t, tsin-siòng, iah sī tsu-sìn. Tit tio̍h tì-sik ê kuè-tîng hō tsò ha̍k-si̍p. Tiat-ha̍k tuì tì-sik ê gián-kìu hō tsò tì-sik-lūn.
Tì-sik-lūn[]
Tì-sik kap ì-gī, tsu-sìn, tsí-līng, koo-thong, piáu-ta̍t, ha̍k-si̍p, sim-lí tshì-khik tsiah-ê kuan-liām ū tsiânn bā ê kuan-hē.Tì-sik kap tsu-sìn lóng sī leh kóng tsin-siòng, m̄-koh tì-sik koh tio̍h kiông-tiāu bo̍k-tik iah sī iōng-tôo. Tiat-ha̍k-ka kā tse hō tsò tsu-sìn kap ì-tôo ê kuan-liân.Uì Plato ê Theaetetus huat-tián--tshut-lâi ê tì-sik-lūn, kā tì-sik khuànn tsò sī ū tsìng-tong lí-îu (justified) ê tsiann-si̍t (true) ê sìn-táu (belief). M̄-koh tse kan-tann sī tì-sik ê pit-iàu tiâu-kiānn.Tsin-siòng tiānn-tiānn bô huat-tōo khak-tēnĝ, tì-sik tàu-té beh án-tsuánn khak-tīng? Tsit ê̂ būn-tê Tiat-ha̍k-ka, li̍k-sú-ha̍k-ka, siā-huē-ha̍k-ka iáu tsiânn ū tè tshiâu. Ludwig Wittgenstein ū siá 1 pún "On Certainty" thàm-thó tsit khuán hîng-tōng tiat-ha̍k ê būn-tê.
Án-tsuánn kóng ū tsìng-tong lí-îu[]
Íng-kuè ê tiat-ha̍k tiānn kā tì-sik khuànn tsò thè sìn-táu tshuē̄ tsìng-tong lí-îu, lí-îu jú khak-tīng jú hó. Bô lí-îu--ê sìn-táu kan-tann sī tsi̍t tsióng khó-lîng ê ì-kiàn. Tì-sik-lūn tō sī leh tshú-lí tì-sik ê pún-tsit, khí-guân, kap huān-uî.M̄-koh sìn-táu beh tsiânn-tsò tì-sik tio̍h ài ū lí-îu kap tsìng-kù, án-ne tsiah ū tsìng-tong lí-îu kóng sìn-tàu sī tsiann-si̍t--ê.Tì-sik īng tsit tsióng hong-sik lâi tīng-gī ē tú tio̍h "Gettier būn-tê".
Huâi-gî-tsú-gī[]
Kho-ha̍k-ka iah s̄i tiat-ha̍k-ka mn̄g kóng "Tì-sik kám ū khó-lîng?" ê sî, in sī piáu-sī "Kám ū tshiong-hūn ê lí-îu kap tsìng-kù hōo lán siong-sìn?" Tshái-tshú tiat-ha̍k huâi-gî-tsú-gī ê tiat-ha̍k-ka ē kóng "bô", in-uī in tshái-tshú siōng giâm-keh ê thài-tōo lâi khuànn-thāi tsiah-ê lí-îu kap tsìng-kù, m̄-koh bô sím-mih tsìng-kù sī tsin-tsiànn ē-tàng pah hun tsi pah khak-tīng--ê. Ah nā tshái-tshú kho-ha̍k huâi-gî-tsú-gī ê kho-ha̍k-ka ē tán-thāi tsìng-kù ū kàu khak-tīng tsiah tsiap-sīu.
Tì-sik kuán-lí[]
Tì-sik ē-tàng khuànn tsò tsi̍t ê ti̍t-ti̍t tsū-ngóo tsham-khó ê hē-thóng. Tì-sik kuán-lí tō sī sīunn beh liáu-kái tsi̍t ê tsoo-tsit lāi-té án-tsuánn ūn-iōng kap kau-uānn tì-sik. Uì tsit ê kak-tōo lâi khuànn, tì-sik ê tīng-gī ē tiānn-tiānn kái-piàn. Īng king-giām tsò té-tì, tì-sik ē-tit-thang kóng sī tsu-sìn leh piàn-huà ê tsi̍t ê hîng-sik. Ah tsu-sìn ê pún-tsit tō sī uì bô kâng ê kak-tōo lâi kái-tho̍k tsu-liāu.
Tì-sik siā-huē-ha̍k[]
Tì-sik mā ē-tit khuànn tsò siā-huē ê tsi̍t tsióng tsu-pún (iah sī pa̍t tsióng kak-sik). Tì-sik siā-huē-ha̍k kap Kho-ha̍k tì-sik siā-huē-ha̍k tō sī beh liáu-kái tì-sik kap siā-huē tsuánn-īunn hōo-tōng. Kò-jîn kap bûn-huà ē-sái thàu-kuè king-giām, kuan-tshat, kap tshui-lūn lâi tit tio̍h tì-sik. Tì-sik nā thuân-pò--tshut-khì, lâng tō ē pìnn tsò koh khah ū tshòng-ì, kánn khip-siu sin ê sīunn-huat kap tsò-huat. Tsit ê kuè-tîng--nih, tì-sik tō ē-tit tuè leh huat-tián.
Ū lâng án-ne kóng[]
It kiú pat pat nî T. Davenport kap tsi̍t-kuá lâng kóng tì-sik sī tsi̍t tsióng tsu-sìn, i kap king-giām, tíng-ē-bûn, kái-tho̍k, huá-siā kap-tsò-hué, pìnn-tsò tsiânn ū kè-ta̍t, ē-tàng īng tiàm kuat-tshik kap hîng-tōng. It kiú kiú sù nî I. Nonaka kóng tì-sik 1 hong-bīn ē-tàng īng tsìng-sik, hē-thóng-huà ê gí-giân bîng-khak siá--lo̍h-lâi, koh ē-tit thuân-pò; līng-guā tsi̍t hong-bīn tì-sik tshàng tī lâng ê thâu-khak lāi, tsiânn oh hîng-sik-huà, mā tsiânn oh koo-thong.
- Tsit phinn bûn-tsiunn sī uì Hô-ló-pah-kho(Holopedia) ê : "Tì-sek" kái lâi ê. Guân-pún bûn-tsiunn ê tsok-tsiá tshiánn khuànn i ê pian-tsi̍p li̍k-sú.