Tiat-ha̍k tsit-ê sû sī tuì Ji̍t-pún Hàn-jī-sû 哲學 (てつがく) lâi--ê, līng-guā Hi-lia̍p-gí ê φιλοσοφια sī "tuì tì-huī ê ài" ê ì-sù, Hi-lia̍p-gí ê tsit-ê jī sī Tik-gí ê Philosophie, Huat-gí ê philosophie hām Ing-gí philosophy ê kiōng-tông lâi-guân.
Tiat-ha̍k ê ì-sù tsin-tsē:
- Kò-jîn khuànn tsit-ê sè-kài ia̍h-sī sè-kài bóo-mi̍h mi̍h-kiānn / tāi-tsì ê hong-sik.
- Bat o̍h-kuè án-tsuánn su-khó ê lâng sòo sīunn--tshut-lâi ê kui-thòo ê kuan-liām hē-thóng.
- Gián-kìu thiu-siōng kuan-liām ê ha̍k-būn.
Tsit-phinn bûn-tsiunn sóo kóng ê tiat-ha̍k sī kóng gián-kìu tiat-ha̍k tsit-ê ha̍k-kho ê ha̍k-tsiá (tiat-ha̍k-ka) in kú-tn̂g teh tsò su-khó ê hiah-ê kuan-liām (ha̍k-būn).
Tíng-kuân kóng tsiah-ê kuan-liām í-king tsiânn-tsò 1-ê tsin-tuā ê tì-sik kap būn-tê ê hē-thóng--ah. Tiat-ha̍k pún-sin tō ū hun-tsò tsin-tsē luī, ū ê tiat-ha̍k hē-thóng sī tuì Au-tsiu, ti̍k-pia̍t sī kóo-tsá ê Hi-lia̍p lâi--ê, ū ê sī tuì A-tsiu--tshut-lâi-ê, ū ê sī koh pa̍t-uī--ê.
Ki-pún siāu-kài[]
Tiat-ha̍k sī 1-khoán thàu-koè su-khó kap mn̄g būn-tê lâi gián-kiù jîn-lūi kap tsit-ê sè-kài ê ha̍k-būn. Lēng-goā 1-tsióng tiat-ha̍k ê tēng-gī sī " tùi thiu-siōng kuan-liām ê gián-kiù ". Tiat-ha̍k m̄-sī kho-ha̍k ê 1-tsióng, in-ūi tiat-ha̍k m̄-sī teh gián-kiù tsit-sè-kan ê mi̍h-kiāⁿ kap tāi-tsì án-tsoáⁿ ūn-tsok. Ki-pún-siōng, tiat-ha̍k sī thàu-koè hoê-ta̍p tsi̍t-koá toā būn-tê, koh tùi he si̍t-tsè ê tap-àn tsìn-tsi̍t-pōo mn̄g khoàⁿ "ūi-sím-mi̍h / ūi-sím-mi̍h m̄-sī" tsit-khoán ê hong-sik teh tsò su-khó.
M̄̄-koh tiat-ha̍k kap kho-ha̍k ū kuan-hē, mā hām tsong-kàu ū tī-tāi, tùi kho-ha̍k kap tsong-kàu ê tsi̍t-koá būn-tê, tiat-ha̍k sīm-tsì ē-tàng tsò-hoé lâi thê-kiong tap-àn. Ū lâng jīn-ûi tiat-ha̍k sī 1-khoán tī kho-ha̍k kap tsong-kàu tiong-kan ê ha̍k-būn, mā ū lâng jīn-ûi tiat-ha̍k èng-kai tio̍h to̍k-li̍p tsò gián-kiù, mài ū kau-tshap.
Tiat-ha̍k-ka tùi būn-tê ê tap-àn ē-sái kóng sī ngó-hue tsa̍p-sik, tiat-ha̍k kap kho-ha̍k hām tsong-kàu bô-kâng, ū-tang-sî-á tùi būn-tê pēng bô tsèng-khak ê tap-àn, kan-taⁿ thang kóng tshoē ū khah hó ê tap-àn niā-tiāⁿ.
Ē-kha sī tsi̍t-koá tiat-ha̍k ê tiōng-iàu ê būn-tê:
- Sím-mi̍h sī hó, ia̍h-sī kóng sím-mi̍h sī súi--ê?
- Kám ū Siōng-tè?
- Lán tī leh ê tsit-ê sè-kài kám tsiâⁿ-si̍t tsûn-tsāi?
- Lâng sī siáⁿ-hoè?
- Sím-mi̍h sī tsin-lí?
Tiat-ha̍k ê léng-he̍k kap hun-ki[]
Lán ē-tàng kā tiat-ha̍k koh hun-thiah, piàn-tsò bô-kāng ê léng-ha̍k he̍k-tsiá-sī hun-ki, hun-thiah ê piau-tsún sī lán mn̄g ê būn-tê ê hun-lūi. Ē-kha ê pun-pheⁿ tō-sī tsiàu ta̍k-lūi ê būn-tê hun-tsò kúi-ā-ê léng-he̍k he̍k-sī hun-ki, tsiah-ê būn-tê pí téng-koân hiah-ê būn-tê ke tsin tsiâu-tsn̂g. nnā ū 1-thòo thang hoê-tap tsiah-ê būn-tê ê tap-àn, lán tō thang kóng he sī 1-thòo " tiat-ha̍k ". Taⁿ í-king ū tsē-tsē tiat-ha̍k tī leh, tō tshin-tshiūⁿ ta̍k-ê lâng tùi ē-bīn tsiah-ê būn-tê ê khoàⁿ-huat lóng koh-iūⁿ kāng-ì-sù. Tsóng--sī mā m̄-sī lóng-tsóng ê tiat-ha̍k-ka lóng mn̄g kāng-khoán ê būn-tê, ē-kha ê būn-tê kan-taⁿ sī Au-tsiu ê tiat-ha̍k-ka kah tsia̍p mn̄g--ê*
- Hêng-jî-siōng-ha̍k: ū-sî-tsūn koh hun-tsò pún-thé-lūn (gián-kiù si̍t-thé kap tsûn-tsāi ê tiat-ha̍k), gián-kiù sim-lêng, kap gián-kiù tsong-kàu ê tiat-ha̍k 3-tsióng.
- Pún-thé-lūn
- Lán sóo khoàⁿ ê tsit-ê sè-kài tàu-té sī siáⁿ-mi̍h? (Sím-mi̍h sī si̍t-tsè--ê?)
- Kám ū lán khoàⁿ-ē-tio̍h thiaⁿ-ē-tio̍h í-goā ê mi̍h-kiāⁿ / tāi-tsì?
- nnā tsún bô lâng khoàⁿ-tio̍h tāi-tsì huat-sing, kám tio̍h thang kóng he tāi-tsì bô huat-sing?
- Kám ū kî-thaⁿ ê sè-kài? Pí-lūn kóng ū lēng-goā 1-ê sè-kài, tī hia huat-sing ê tāi-tsì hām lán tsit-ê sè-kài koh-iūⁿ?
- Tsò lâng he̍k-tsiá-sī ua̍h leh kám ū sím-mi̍h te̍k-pia̍t ê sóo-tsāi? nnā bô lâi kóng, sī án-tsoáⁿ ū lâng ē siūⁿ-tsò ū?
- Sím-mi̍h sī khong-kan? Koh sím-mi̍h sī sî-kan?
- Gián-kiù sim-lêng ê tiat-ha̍k
- Sím-mi̍h sī sim / sim-lêng?
- Sím-mi̍h sī sin-thé / jio̍k-thé?
- Sím-mi̍h sī ì-sik?
- Lâng kám ē-sài ka-tī tsò kuat-tēng? Ia̍h-sī kóng lâng khêng-si̍t kan-taⁿ ē-tàng kuat-tēng tsò 1-kiāⁿ tāi-tsì? ( Lâng kám ū tsū-iû ì-hiòng? )
- Gián-kiù tsong-kàu ê tiat-ha̍k
- Lâng kám ū lêng-hûn?
- Kám ū 1-ê tshòng-tsō bān-mi̍h ê Siōng-tè?
- Pún-thé-lūn
- Jīn-sik-lūn(tì-sik-lūn)
- Sím-mi̍h sī tì-sik?
- Lán sī án-tsoáⁿ tsai-iáⁿ tāi-tsì (mi̍h-kiāⁿ), liáu-kái tāi-tsì (mi̍h-kiāⁿ)--ê?
- Sím-mi̍h sī kho-ha̍k?
- Sím-mi̍h sī tsin-lí?
- Lûn-lí-ha̍k
- Sím-mi̍h sī tio̍h, sím-mi̍h sī m̄-tio̍h? Hó kap pháiⁿ koh sī--siáⁿ
- Lâng kám ū tsi̍t-koá tāi-tsì tio̍h tsò, koh ū-koá tāi-tsì bē-sái tsò?
- Sím-mi̍h sī tsèng-gī?
- Bí-ha̍k
- Sím-mi̍h sī súi?
- Tsiâⁿ-si̍t ê mi̍h-kiāⁿ kám ū súi?
- Hó ê mi̍h-kiāⁿ kám ū súi?
- Sím-mi̍h sī gē-su̍t?
- Bêng-ha̍k (lūn-lí-ha̍k)
- Lán ēng ê jī-sû ê ì-sù sī sím-mi̍h?
- Lán tio̍h án-tsoáⁿ tsiah ē-tàng ēng 1-khoán hong-sik kā 1-hāng mi̍h-kiāⁿ (1-kiāⁿ tāi-tsì) kóng--tshut-lâi, koh kan-taⁿ ū koo-1-ê ìu-sù?
- Kám sī lóng-tsóng ê kuan-liām lóng ū tsâi-tiāu ēng gí-giân piáu-ta̍t?
- Sím-mi̍h sī sū-si̍t / tsin-lí ?
- Tsit phinn bûn-tsiunn sī uì holopedia ê："Tiat-ha̍k" kái--lâi ê. Guân-pún bûn-tsiunn ê tsok-tsiá tshiánn khuànn i ê pian-tsi̍p li̍k-sú.